मॉरिशस..1

 

पृथ्वीवरचे दोन स्वर्ग दोन-तीन वर्षांच्या अंतराने मला लागोपाठ बघायला मिळाले! भारताचं नंदनवन असलेल्या काश्मीरला जाण्याचे मी बरेच दिवस योजत होते; आणि मॉरिशस मात्र ध्यानीमनीही नव्हते.इथे आपले आपण जाणे फार अवघड नाही. थोडी माहिती घेतली, तर तिथे गेल्यानंतरही आपण सहज फिरू शकतो. एक तर मॉरिशस लहानसच! साधारण गोव्याएवढं! पण पाहण्याची ठिकाणे मात्र भरपूर आहेत. मॉरिशस म्हणजे बेटबेटुल्यांचा समूह(archipelago)! त्यामुळे आजूबाजूच्या बेटांवरही आपल्या सोयीने जाता येतं. 

मॉरिशस हे प्रामुख्याने आराम करण्यासाठी प्रसिद्ध असलेले ठिकाण. अर्थात त्याचीही तिथे विशिष्ट पद्धत आहे. समुद्रकिनाऱ्यावर लांब पसरलेली आरामदायी आसने असतात, त्यावर बसून, पाय पसरून समुद्राच्या लाटा, गहिरी निळाई अनुभवत, गाज ऐकत निवांत पहुडावं, मनाला अपार शांतता मिळते.असा मोकळा वेळ गायडेड टूर्समध्ये अभावानेच मिळतो.

तिथलं चलन मोरिशियन रुपीज, हे आपल्याला मिळतच नाहीत. तिकडे गेल्यावरच मिळतं! इथून अमेरिकन डॉलर्स घेऊन जायचे, तिथे जाऊन मनी एक्सचेंजमध्ये बदलून घ्यायचे.इथे फिरायला निदान आठवडा तरी हवा. नुसता आराम करायचा म्हटलं तर चार दिवसही पुरेसे होतात. आम्ही पहाटेच्या विमानाने मुंबईहून निघालो. साडेतीन तासात पोहोचता येते. आमचे विमान थोडे लेट झाल्याने 'एअर मॉरिशस' चा पाहुणचार आम्ही थोडा जास्त वेळ घेतला. बरासा नाष्टा झाला होता. आम्हाला नेण्यासाठी चौदा-पंधरा सीटर बस विमानतळावर हजर होती. सकाळचे ११ वाजून गेले होते. ऊन तसं बेताचंच, पण हॉटेलवर पोचायला दीड दोन तास लागणार होते. हवेत दमटपणा होता. त्यामुळे बसमधला वातानुकूलित गारवा हवाहवासा वाटत होता. सर्वांना विमानतळावरच व्हिसा मिळण्याची सोय तिथे आहे. आधी हॉटेल बुक केलं, तर त्यांची गाडी तुम्हाला विमानतळावर न्यायला येऊ शकते. मधेच थोडी डुलकी काढत दूरवर पसरलेल्या शेतांमधून, अधून मधून डोकावणाऱ्या घरांमधून मॉरिशसचं  प्रथम दर्शन घेत पोर्ट लुई वरून आम्ही हॉटेलवर पोहोचलो. समुद्र सतत  दर्शन देत होता.

हॉटेलच्या दारात बसून, खोल्यांच्या मागच्या बाजूला खुर्च्या टाकून किंवा वरच्या खोल्यांच्या गॅलरीमधूनही समुद्र सहज दिसत होता. इतकं सुखही आमच्यासाठी भरपूर होतं. इथल्या सगळ्या हॉटेलमध्ये प्रवेश करण्याची वेळ दुपारी तीन वाजताची आढळते. त्यामुळे हॉटेलवर पोहोचल्यावर सर्वात प्रथम आम्ही भोजनकक्षाकडेच वळलो. डाळभात, मिक्स भाजी, चपाती, सलाड अशा प्रकारचा घरच्यासारखा पण साग्रसंगीत बेत आणि शेवटी आईस्क्रीम! मॉरिशसला खरंतर सी फुडचं विशेष महत्त्व! पण आताचं जेवण व्हेजच होतं. नंतरही कधी मासे नव्हतेच जेवणात!
मुंबईच्या एअरपोर्टवर येण्याआधी दुरून दुरून लोक आलेले असल्यामुळे खोल्या मिळाल्यावर सगळे आवराआवरीला लागले. कुणी समुद्रावर चक्कर टाकायला गेले, तर कोणी थोडाच वेळ शिल्लक असल्यामुळे घाईघाईने जलतरण तलावात उतरले.इथे जलक्रीडेला पर्याय नाही. काही खेळ हॉटेलतर्फे भेट सुद्धा असतात, फक्त त्याची वेळेतच माहिती घ्यायला हवी.

समुद्रावर फिरायला गेलो तर समुद्रातल्या फेऱ्या, बरेच खेळ आता बंद झालेले दिसून आले. रोइंग बोटी चालू होत्या, पण यापेक्षा बोटीच्या तळातून दिसणारा समुद्राच्या आतला खजिना बघण्याची तीव्र इच्छा होती. ते बंद झाल्याची हळहळ वाटली. मग उरलेला वेळ मोठ्ठं हॉटेल फिरून बघण्यात, एकमेकांशी ओळख करून घेण्यात, फोनचे रोमिंग सुरू करण्यात, वायफायचा पासवर्ड घेण्यात घालवला. दुसऱ्या दिवशी पहाटे पाच वाजताच जाग आली . आज लवकरच बाहेर पडायचं होतं;

 सकाळी उजाडलेही लवकर!
समुद्रावर चक्कर मारून झाली. स्वच्छ- सुंदर चित्र होतं. हॉटेलमध्ये झाडीही छान होती. विविध पक्षीगण दिसत होते. त्यांचा किलबिलाट ऐकू यावा इतकी शांतताही होती. समुद्राची गाज पार्श्वसंगीत देत होती! जरा लवकरच न्याहरीकक्षाकडे वळलो. अजून तयारी चालू होती. मग सुरुवातीलाच ठेवलेले वेगवेगळे फळांचे रस, ब्रेडचे विविध प्रकार आणि चहा-कॉफी एवढ्यावरच भागवले. मागून आलेल्यांना मात्र आमलेट, पॅन केक, पुरी भाजी असे प्रकारही मिळाले. भूक लागली नव्हती, पण लवकर जायचे या विचाराने धीर धरवला नाही, खरा. सगळे वेळेपूर्वीच हॉटेलच्या पोर्चमध्ये हजर झाले आणि गाडीची वाट बघू लागले. गाडी आली, चलनही बँकेतून बदलून झालं. आम्हाला एक मॉरिशियन रुपी २.५० रुपयाला पडला. आता खरी सहलीला सुरुवात झाली.
सर्वात प्रथम बोटी तयार करण्याचा कारखाना बघायला गेलो म्हणजे या शोभेच्या - शोकेसमध्ये ठेवण्याच्या बोटी बरं का...! दुकान सामानाने गच्च भरलेलं होतं. एक-दीड-दोन फुटापासून सगळ्या आकारांतल्या बोटी बघायला मिळाल्या. खूप छान कलाकुसर केलेल्या, पटकन मनात भरतील अशाच होत्या. तीन लाखांपासूनच्या या बोटी... शिवाय प्रवासात संभाळायला कठीण; म्हणून छोट्या, शिडाच्या बोटीकडे मोर्चा वळवला. सहा-सात इंचाच्या छोट्या बोटीही नाजूक नखरेल दिसत होत्या, पण त्याही १५,००० मॉरिशियन रूपीजपासून पुढे! शेवटी मोठ्या, देखण्या बोटींसारख्याच पण अगदी छोट्या, फ्रिजवरच्या मॅग्नेटच्या बोटी आम्ही खरेदी केल्या. नंतर बाहेर बऱ्याच ठिकाणी तशा विकायला असलेल्या दिसल्या. त्या बऱ्याच स्वस्तही होत्या. पण आम्ही घेतलेल्या खरोखरच खूप देखण्या, नेटक्या होत्या. इथल्या लोकांच्या जीवनात मात्र बोटीला महत्त्वाचं स्थान आहे . ते बोटीला फार पवित्र मानतात. दुकानात 1--2 बांबूची घड्याळ दिसली. पण ती विकायला नव्हती. खरं तर बांबूच्या टोपल्या विणणं, वेगवेगळ्या आकाराच्या बास्केट, छोट्या-मोठ्या मॅट्स बनवणं हा इथला मोठा व्यवसाय आहे; असं विमानातल्या पुस्तकात वाचलं होतं. पण प्रत्यक्षात तसं कुठे आढळलं नाही.वरच्या मजल्यावर एक दागिन्यांच दुकानही होतं. तिथे सोन्या-चांदीच्या दागिन्यांपेक्षा रंगीत खडे, मणी आणि सोन्या-चांदीच्या तारेत गुंफलेली कॉस्मेटिक ज्वेलरी मोठ्या प्रमाणावर उपलब्ध होती. शोकेसमधील सुंदर सुंदर वस्तूंचं नेत्रसुख घेत आम्ही खाली उतरलो.

अतीव सुंदर अशा वळणावळणाच्या घाटरस्त्यानं आमची बस चालली होती. जेवणाखाण्याचे भानही उरणार नाही, इतक्या देखण्या आसमंतातून , हिरव्याकंच वृक्षराजींनी वेढलेल्या वाटेने आमचा प्रवास चालू होता. झाडीतून डोकावणाऱ्या लालचुटुक छपरांच्या दर्शनाने, भोजनाचे रिसॉर्ट आले, असे वाटले; पण ती होती एक फॅक्टरी! त्यापलीकडे 'हॉटेल' वाटणारही नाही, अशा छोट्याशा जागी घरगुती, रुचकर जेवण आमची वाट बघत होतं. छोट्या जागेत एकदम सगळे घुसले आणि तेही भुकेलेले, हे पाहून आमची गाईड चटकन यजमानांच्या मदतीला धावली. सालड, डाळभात, मिक्स भाजी हा इथला ठरलेला मेनू. पण भाजी सगळीकडे चविष्ट -ताजी असायची. आम्हाला बघताच सुरू केलेल्या गरम-गरम, मऊसूत मोठ्या चपात्या आणि गुलाबजाम असा बेत होता. क्वचित एखादा चिकन मटणाचा पदार्थही असायचा.

परत जाताना रस्त्यात आमच्या बसमधल्या गाईडने आम्हाला लाल रंगाचा अननस दाखवला. बहुतेक सर्वांनी तो प्रथमच बघितला. आजच्या दिवसात आता दोन मंदिरे बघून परत फिरायचं होतं. मॉरिशस हे आफ्रिकेतील सर्वाधिक लोकसंख्येचं, सर्वात श्रीमंत आणि सगळ्यात विकसित राष्ट्र म्हणून ओळखलं जातं. हिंदी महासागरातील ही छोटी छोटी बेटं जवळून पाहू जाता आपल्या मातीशी आणि संस्कृतीशी जवळीक साधताना दिसतात. ज्वालामुखीच्या उद्रेकातून निर्माण झालेल्या मॉरिशसच क्षेत्रफळ दोन हजार चाळीस चौरस किलोमीटर इतकं, म्हणजे आपल्या गोव्यापेक्षाही तब्बल एक हजार चौरस किलोमीटरने कमी आहे, असं म्हणतात.

साधारण पेरूचा आकार धारण केलेल्या या बेटाला निसर्गाचा वरदहस्त लाभला आहे. आफ्रिकेच्या किनाऱ्याजवळ मादागास्करच्या पूर्वेला याचं स्थान आहे. 1598 मध्ये एका डच दर्यावर्दीने याचं मॉरिशस असं नामकरण केलं, ते डच राजपुत्र मॉरित्स व्हान नस्साऊ याची आठवण राहावी, त्याचा गौरव करावा म्हणून! 
मॉरिशसची लोकसंख्या 13 लाख इतकी असून त्यामध्ये 80 टक्के हिंदूंचा, 13 टक्के ख्रिश्चन आणि बाकी मुस्लिम बांधवांचा समावेश आहे. आपल्याला गाडीतून फिरताना जशा दगडी काळपट रंगाच्या क्रीमेटरीज दिसतात तशाच फिकट निळा, गुलाबी, पोपटी, पिवळसर पांढरा रंग दिलेल्या कबरीही अधूनमधून दिसतात, गुलाबाचे फूल वाहिलेल्या -- जणु शांती आणि सौंदर्यच इथे वास करतात.

इथल्या पक्षीजीवनामध्ये 'डोडो' नावाचा एक प्राचीन पक्षी होता; हे लोक याचे नाते पावित्र्याशी जोडतात. काळाच्या ओघात तो नष्ट झाला. जी काही स्मरणचिन्हे आपण येथे विकत घेतो, त्यावर हा बदकासारखा दिसणारा हा पक्षी त्याची आठवण म्हणून हमखास आढळतो. तसा तो कबुतराच्या जातकुळीतला. पण त्याला फार चांगले उडता येत नसे. त्यामुळे तो एकाच ठिकाणी अडकून पडला. इतरत्र कुठेही त्याचा प्रसार झाला नाही! पोर्तुगीज लोक, त्यांच्याबरोबरचे पाळीव प्राणी यांच्या शिकारीत, आक्रमणांत तो नष्ट झाला. 1681 नंतर तो अगदी दिसेनासा झाला आणि त्याच्याबरोबर त्याच्या नावाने ओळखलं जाणारं डोडो हे झाडही .... कारण या झाडाच्या बिया म्हणे डोडो पक्ष्याच्या विष्ठेतून पडल्याशिवाय रुजु शकत नाहीत. मग काय, त्यानंतर ती झाडेही हळूहळू दिसेनाशी झाली. मॉरिशसच्या स्मरणचित्रांमध्ये डोडोचे स्थान अढळ आहे.

मॉरिशसचा राष्ट्रध्वज अनेक रंगाच्या पट्ट्यांनी बनलेला आहे. गुलमोहराच्या फुलांचा लाल भडक, सागरी निळा, स्वातंत्र्याचा प्रकाश दाखवणारा पिवळा, पाचूच्या बेटाचा - निसर्गाचा तजेलदार हिरवा, असे रंग या राष्ट्रध्वजामध्ये प्रतिबिंबित होतात.

आम्ही आता गावात शिरत होतो. बरीचशी घरं, काही बांधकामं गेल्यानंतर ते दूरवर असलेलं देऊळ दिसू लागलं. बसमधून उतरून थोडे चालून गेल्यानंतर काही पायऱ्या चढून, उतरून तळ्यामध्ये असलेल्या आतल्या देवळापर्यंत आम्ही पोहोचलो. या देवळात आणि बाहेरही अनेक देवांचे वास्तव्य आहे.

या तलावला 'गंगासागर तलाव' असं नाव पडलं, त्यालाही इतिहास आहे. भारतातील गोविंदपंत ह्या पुजार्‍याने गंगेचे पवित्र जल आणून या तलावात ओतलं, तेव्हापासून त्याचं नाव 'गंगासागर' असं पडलं. प्रामुख्याने हे देऊळ महादेवाचं म्हणून ओळखलं जातं. परंतु बाहेरच मारुती दर्शन देतो. श्रीकृष्णही उपस्थित आहे, आतमध्ये तर नवग्रहही नावांसह उभे आहेत. सर्व धर्मीयांचं देऊळ म्हणून हे ओळखलं जातं. महाशिवरात्रीला इथे अपार गर्दी लोटते. त्यामुळे देवळाच्या बऱ्याच बाहेरच्या बाजूला खूप दूरवरून दिसेल असं शंकराचं मोठं शिल्प उभारलेलं आढळतं. त्याची उंची १०८ फूट आहे. मंद स्मितहास्य चेहऱ्यावर झळकणारा, तिसरा डोळा आणि नररुण्ड मालाही नसलेला हा शंकर इतरत्र फारसा आढळणार नाही. जणू काही हे शांतीचे प्रतीक!

'इलो सेफ आयलँड' हे मॉरिशसच्या मोठ्या म्हणजे मुख्य बेटाजवळचं एक चिमुकलं बेट. म्हणजे त्या ठिकाणीही जायची संधी आम्हाला सहज मिळाली. मलेरियाचे डास मारायला उपयोगी पडणारी एक वनस्पती ह्या बेटावर मोठ्या प्रमाणावर होती, त्यावरून त्याला हे नाव पडलं, असं म्हणतात. मॉरीशसमधले मलेरियाचे रुग्ण आजार बरा करण्यासाठी या बेटावर पाठवले जात. सकाळी आठ वाजता हॉटेलमधून निघून हाय स्पीड बोटीने पॅरासेलिंगसाठी आम्ही एका सागरकिनारी पोहोचलो. त्यासाठी वयाची मर्यादा, आजारपणाच्या फारशा तक्रारी विचारात घेण्याची गरज नसावी. अगदीच कोणाला उंचावर जाण्याची भीती वाटत असेल तर ती गोष्ट निराळी. अशा वेगवेगळ्या खेळांसाठी, धाडसी खेळांसाठी, सबमरीनसाठी प्रत्येक ठिकाणी वेगळी किंमत मोजावी लागते. कित्येकदा अशा कण्डक्टेड टूर्समध्ये त्याचा समावेश केलेला नसतो.

प्रत्येकाच्या आवडीवर आणि खर्च करण्याचा तयारीवर या गोष्टींची निवड अवलंबून असते. 

त्याची मजा घेण्यासाठी जवळ पुरेसे चलन मात्र असावे लागते. पॅरासेलिंग आणि सबमरीन ह्या त्यामधल्या महत्त्वाच्या गोष्टी! 
छोट्या बोटीमधून आम्ही समुद्रात गेलो. तिथे एक मोठा प्लॅटफॉर्मच उभा केला होता. त्यावर चढून एका बाजूला बसलो. पॅराशुट ज्या बोटीला बांधलं होतं, ती तिथे शेजारीच उभी होती. पॅरासेलिंगसाठी त्या पॅराशुटखाली असलेल्या झोळीसारख्या भागात एकाखाली एक असे दोघेजण बसतात. सुरक्षिततेसाठी व्यवस्थित पट्टा बांधलेला, सेफ्टी जॅकेट घातलेलं असतं. धरायला दोरी असते; उतरताना दिशा द्यायची गरज भासली तर खालून त्यांची माणसं 'उजवा हात ओढून घ्या, डावा हात ओढून घ्या' वगैरे सूचना देण्याचा प्रयत्न करतात. आम्ही त्या झोळीत बसलो आणि क्षणभरात वरवर जाऊ लागलो. सगळा पंधरा-वीस मिनिटांचा खेळ! समुद्राचा पृष्ठभाग हळूहळू लांब जाऊ लागला. आमची मंडळी आणि तो प्लॅटफॉर्म लगेच दिसेनासे झाले. बघता बघता तो मोहक, गोड निळा समुद्र, त्याच्याशी लगट करणारी पांढरीशुभ्र वाळू, किनाऱ्यावरची नारळी पोफळी किंवा तत्सम पामची झाडं, हिरवळ, त्यातून डोकावणारे बंगले, बाजूचं एखादं छोटं बेट... डोळ्यासमोरील दृश्य भराभर बदलत होती. खालून फिरणारी बोट आमच्या फिरण्याची दिशा ठरवत, बदलत होती. समुद्राकाठी वर्षानुवर्षे कोरल तयार झाली आहेत; त्यातून गाळून बारीक पांढरीशुभ्र वाळू किनाऱ्यावर पसरता जाते. समुद्राच्या लाटाही हळुवारपणे पसरतात, समुद्र शांत संथ दिसतो . शुभ्र धवल कोंदणातले  हेदेखणे, मोहक, नीलम रत्न!

आकाशात उडताना आनंद गगनात मावेनासा झाला होता. काय हे अद्भुत ..! अगदी स्वप्न की सत्य असा प्रश्न पडावा तसंच. त्याचं वर्णन ते काय करणार? आता हळूहळू आम्ही खाली यायला लागलो. खालचं चित्र हळू हळू मोठं दिसू लागलं, जवळ येऊ लागलं. आनंदाचं भरतं वगैरे काय म्हणतात, ते खरंच जाणवलं . प्लॅटफॉर्मवर उतरताना पाय ताठ ठेवा, दुमडू नका; लागेल, खरचटेल... असं सांगितलं होतं. परंतु प्रत्यक्षात जणूकाही आम्हाला झेलायला त्यांचे 5-6 हात तयार होते ; अगदी सुरक्षित! बोट चालवणाऱ्या व्यक्तीचं कौशल्य अफाट होतं. चांगल्याच वेगाने फिरत असलेल्या त्या पॅराशुटला खाली आणून ठराविक दहा बारा फूटांच्या अंतरातच थांबवायचं, ही सोपी गोष्ट नव्हती.

पॅरासेलिंग आणि सबमरीन दोन्ही मॉरिशसची वैशिष्ट्यच आहेत. प्रत्येक जण आपला नंबर येण्याआधी, दुसऱ्याला, "एखादा तरी फोटो काढून ठेवा आमचा," म्हणून सांगत होता; पण प्रत्यक्षात फोटोत त्या पॅराशूटखाली कोण बसलंय, हे काही केल्या कळत नव्हतं!
पुन्हा उलटा प्रवास आणि मग शेजारच्या 'इलो सेफ आयलँड' कडे प्रयाण करायचं होतं.

Cont... .,2

स्वाती कर्वे