'आकाश झेप' भाग १३-उडत्या गाड्या (Flying Vehicles)

 

उडणारी गाडी ('फ्लाइंग कार') याला कल्पनारम्य आणि विज्ञान-कल्पनेच्या (sci-fi) अनेक कार्यांमध्ये चित्रित केले गेले आहे. 'ए एम सी मेटॅडोर' ही उडणारी कार गाडी 'जेम्स बॉण्ड' च्या १९७४ च्या 'द मॅन विथ द गोल्डन गन' या चित्रपटामध्ये दाखवली गेली. त्यानंतर 'ब्लेड रनर' (१९८२) चित्रपटामध्ये 'स्पिन्नर', 'बॅक टू द फ्युचर' (१९८५) चित्रपटामध्ये 'टाइम मशीन' सारख्या उडत्या गाड्या दाखवण्यात आल्या, ज्यांनी प्रेक्षकांना भुरळ पाडली. १९४० मध्ये 'हेन्री फोर्ड' म्हणाले होते, "Mark my words.... विमान आणि मोटारगाडीचे संयोजन येत आहे. तुम्ही हसाल कदाचित, पण ते येईल." त्यानुसार सत्यामध्ये उतरलेल्या ३ गोष्टी आपण या भागात पाहणार आहोत: उडणारी गाडी (फ्लाइंग कार), मानवसहीत हवाई वाहन (MAV) आणि उडणारी मोटर-सायकल सुद्धा! 

'हवेत उडणारी कार गाडी' किंवा 'रस्त्यावर धावणारे विमान' हे एक प्रकारचे वाहन आहे, जे वैयक्तिक कार आणि विमान दोन्ही म्हणून कार्य करू शकते. २० व्या शतकाच्या सुरुवातीपासून विविध उड्डाण तंत्रज्ञानाचा वापर करून अनेक नमुने तयार केले गेले आहेत. बहुतेक 'उभ्या सरळ रेषेत उड्डाण व अवतरण' (VTOL) प्रकल्प आता वाढत असले तरी, पारंपारिकपणे धावपट्टी वापरून उड्डाण आणि उतरण्यासाठी हे डिझाइन केले गेले आहे.ग्लेन कर्टिस यांनी १९१७ मध्ये शोधलेल्या 'कर्टिस ऑटोप्लेन'ला मोठ्या प्रमाणावर 'रस्त्यावर धावण्यायोग्य विमान' बनवण्याचा पहिला प्रयत्न मानला जातो. जरी ते वाहन जमिनीवरुन वर झेपावण्यास सक्षम होते, परंतु त्याने कधीही पूर्ण उड्डाण केले नाही. दुसऱ्या महायुद्धानंतर 'कॉंन्व्ह-एअर मॉडेल-११८' ही उडणारी गाडी प्रसिद्ध होऊ पाहत होती. १९४७-४८ मध्ये त्याच्या दोन मानव-सहित चाचण्या झाल्या. परंतु पुढे त्याचे उत्पादन झाले नाही.

छायाचित्रे: 'कर्टिस ऑटोप्लेन' आणि 'कॉंन्व्ह-एअर मॉडेल-११८'

        २० व्या शतकामधील इतर नामांकित प्रयत्न केलेल्या उडत्या गाड्यांची नावे: एरो-कार, एअर-जीप, ए व्ही इ मिझार, लेबॉडोर ऑटोप्लेन, ब्रायन ऑटोप्लेन, वॅग्नर-एरो कार. तर २१ व्या शतकामध्ये रेड बेरोन, प्लेन ड्रिव्हन पीडी-१, टेराफुगिया ट्रान्सिशन, क्लेन-व्हिजन एअर-कार, एरोमोबिल, जॉबी एव्हिएशन अशी काही गाजलेली नावे आहेत. तसेच जगभर बऱ्याच कंपन्यांचं संशोधन आजही चालू आहे. मॉर्गन स्टॅन्ली म्हणतात की, २०४० पर्यंत स्व-उड्डाण करणाऱ्या कारचा बाजार १.५ ट्रिलियन डॉलरपर्यंत वाढू शकतो.२८ जून, २०२१ रोजी 'क्लेन-व्हिजन एअर-कार' ची एक मोठी बातमी सर्वत्र झळकली. त्या दिवशी 'नित्रा'च्या आंतरराष्ट्रीय विमानतळापासून 'ब्रॅटिस्लावा'च्या आंतरराष्ट्रीय विमानतळापर्यंत ३५ मिनिटांच्या उड्डाणात त्याने एक महत्त्वाचा टप्पा पूर्ण केला. त्या 'उडत्या गाडी'ने प्रथमच दोन शहरांतर्गत उड्डाण पूर्ण केले. ते त्याचे १४२ वे यशस्वी उड्डाण होते. विज्ञान कल्पनारम्य (sci-fi) हे आता वास्तव आहे. 

         

छायाचित्रे: 'क्लेन-व्हिजन एअर-कार' (जमिनीवर व आकाशात)

सुरक्षिततेसाठी, फ्लाइंग कारला संबंधित प्राधिकरणांनी 'रस्त्यावरील वाहन' आणि 'विमान' दोन्ही म्हणून स्वतंत्रपणे प्रमाणित केले पाहिजे. आणि अर्थातच वाहनावर नियंत्रण ठेवणाऱ्या व्यक्तीला 'चालक' आणि 'वैमानिक' दोन्ही म्हणून परवाना असणे आवश्यक आहे आणि दोन्ही क्षेत्रानुसार त्या वाहनाची देखभाल केली गेली पाहिजे. व्यापक वापर करण्यास सक्षम असलेल्या या 'उडत्या गाड्या' मोठ्या प्रमाणावर लोकसंख्या असलेल्या शहरी वातावरणात स्वीकार्यपणे चालली पाहिजे. 'उडत्या कार'चा वापर कमी अंतरासाठी होतो. तसेच ते पारंपारिक प्रवासी विमानांपेक्षा कमी वेगाने आणि कमी उंचीवर प्रवास करतात. विमानांसाठी इंधनाची इष्टतम कार्यक्षमता उच्च वेग आणि जास्त उंचीवर प्राप्त होते, त्यामुळे 'उडत्या कार'ची ऊर्जा कार्यक्षमता पारंपारिक विमानापेक्षा कमी असतो.शहरी हवाई गतिशीलता (Urban Air Mobility) ही एक शहरी वाहतूक व्यवस्था आहे, जी लोकांना हवाई मार्गाने प्रवास करण्यासाठी मदत करते. प्रवासी ड्रोन, ज्याला ड्रोन टॅक्सी, फ्लाइंग टॅक्सी, एअर टॅक्सी किंवा पायलटलेस हेलिकॉप्टर असेही म्हणतात. हे एक प्रकारचे वैयक्तिक हवाई वाहन (पीएव्ही) आहे, जे ईव्हीटीओएल (इलेक्ट्रिक वर्टिकल टेकऑफ आणि लँडिंग) शी संबंधित आहे. पी ए एल- व्ही (म्हणजे पर्सनल एअर लँड व्हेइकल) ज्यांचा लवकरच गुजरात, भारतामध्ये उत्पादन करण्याचा मानस आहे. 'वोलोकॉप्टर', 'सिटी-एअरबस नेक्स्ट-जेन', 'बोईग पी ए व्ही' ही या क्षेत्रात सध्या अग्रेसर असणाऱ्या काही कंपन्यांची व वाहनांची नावे आहेत. 

           

  छायाचित्रे: वोलोकॉप्टर, सिटी-एअरबस नेक्स्ट-जेन 

हे तंत्रज्ञान खूप नवीन असल्याने प्रवासी ड्रोनचे भविष्य अनिश्चित आहे. हवाई ड्रोन तंत्रज्ञानातील नावीन्य, आणि हवाई वाहतूक समन्वय, नियंत्रण आणि अडथळे -टाळणे यामुळे नागरी प्रवासासाठी प्रवासी ड्रोनचा जलद प्रसार होऊ शकतो.उडणारी मोटर सायकल (फ्लाइंग बाइक) हा एक प्रकार २१ व्या शतकात प्रसिद्ध होऊ पाहत आहे. 'बटरफ्लाय सुपर स्काय सायकल' हे अमेरिकन रस्त्यावर धावण्याजोगे गायरोप्लेन आहे. तसेच 'हॉवरसर्फ' कंपनीकडे दुबई पोलिसांच्या रूपात एक इच्छुक खरेदीदार आहे. 

                             

छायाचित्रे: 'बटरफ्लाय सुपर स्काय-सायकल' गायरोप्लेन आणि 'हॉवरसर्फ' फ्लाइंग बाइक

'हॉवर कार', 'हॉवर बाईक' असेच काहीसे वेगळे प्रयत्न! हॉवरबाईक (किंवा हॉवर-सायकल) हे एक वाहन आहे जे फिरू शकते, परंतु ते अन्यथा मोटरसायकलसारखे दिसते, मुख्यतः कमीतकमी दोन प्रणोदक (propellant) भाग - एक समोर आणि एक ड्रायव्हरच्या मागे. 

NASA Aeronautical Research Institute (NARI) या संस्थेचे डायरेक्टर, मूळचे भारतीय असलेले 'परिमल कोपर्डेकर' म्हणतात, “One mile of road can only take you one mile, but one mile of aviation can take you anywhere.”

मित्रांनो, जर तुमच्याकडे अगोदरच गाडी चालविण्याचा परवाना असेल, तर आता छोटेखानी विमान चालविण्याचा परवाना मिळवण्याचा प्रयत्न करा. म्हणजे कसं, तुम्ही 'उडत्या गाड्यां'मधून 'आकाशझेप' घेऊ शकता. हो की नाही? खूप शुभेच्छा!!!!!

(संदर्भ: विकिपीडिया, संबंधित कंपन्यांची अधिकृत संकेतस्थळे, इंटरनेट)

राकेश शांतीलाल शेटे

(विमानशास्त्र अभियंता, बेंगलोर)