अमेरिकेतील सणवार

 

भारतीय संस्कृती कृषिप्रधान असल्याने आपले बहुतेक सण शेती, सुगी, पाउस-पाणी, जनावरे इत्यादींशी संबंधित असतात. तशी इथल्या संस्कृतीशी आपली ओळख नसल्याने अमेरिकन सण आणि त्यामागची कारणे - सगळं आपल्याला वरवरचं वाटतं. त्यांचे सण म्हणजे 4 जुलै....अमेरिकेचा स्वातंत्र्यदिन! नंतर इस्टर, हॅलोवीन, ब्लॅक फ्रायडे आणि ख्रिसमस.

चार जुलैला-अमेरिकेच्या स्वातंत्र्यदिनी सगळी दुकाने बंद असतात फक्त कपड्यांची आणि इलेक्ट्रॉनिक उपकरणांची दुकाने चालू असतात. ह्यात खूप मोठा सेल लागलेला असतो. अमेरिकेत बर्‍याचदा लोक दोनदाच खूप शॉपिंग करून घेतात. एक चार जुलैला आणि दुसरे ब्लॅक फ्रायडे ला. 

स्वातंत्र्यदिनी एखाद्या पार्कमध्ये मोकळ्यावर ‘फायर शो’ असतो. वर्षभरात अमेरिकेत तुम्ही एकही फटाका फोडू शकत नाही. त्यामुळे हे फायरवर्क बघायला तुफान गर्दी असते. आपल्याकडे गणपतीची आरास बघायला असतं तसं वातावरण ह्यावेळी बघायला मिळतं.

ईस्टरच्या सणाला मुलांसाठी ‘एग हंट’ हा खेळ ठेवतात. अंडं हे पुनर्निमितीचं प्रतीक मानलं जातं. म्हणून त्यांना गोळा करायचं.  प्लास्टिकची डबीसारखी झाकण असलेली रंगीत अंडी दुकानात मिळतात. त्यात चॉकलेट्स भरतात आणि ती वेगवेगळ्या ठिकाणी लपवून ठेवली जातात. मग मुलांना चिठ्ठ्यांमधून क्ल्यू लिहून देतात. क्ल्यूप्रमाणे जात जात मुले अंडी शोधून काढतात. मग त्यांना ती अंडी त्यातल्या चॉकलेट्सह गिफ्ट म्हणून देतात.

 

ऑक्टोबरमध्ये हॅलोवीनचा सण येतो, या दिवशी सगळे मृतात्मे पृथ्वीवरच्या नातेवाईकांना भेटायला येतात असं समजतात. मला ते आपल्या सर्वपित्री अमावस्येसारखंच वाटलं. संस्कृती कुठलीही असो, मृत्युनंतरच्या जीवनाचं, आपल्या पूर्वजांच्या अस्तित्वाचं कुतूहल सगळ्यांनाच असतं. स्वत:च्या अस्तित्वाचे धागे-दोरे मागच्या आणि पुढच्या पिढ्यांशी बांधून ठेवण्याची परंपरा सगळ्याच धर्मांमध्ये आढळते. एकटेपणाची भिती त्यातून अटळपणे अधोरेखित होते... मग तरीही हे लोक जिवंतपणी इतकं पराकोटीचं अलिप्तपण का स्विकारत असावेत बरं? हा प्रश्न मला तिथल्या वास्तव्यात सतत छळत होता. हॅलोवीनला मोठ्ठाले भोपळे कोरून त्याचे आपल्या आकाशदिव्यांसारखे दिवे बनवतात आणि घराबाहेर उंच जागी ठेवून देतात. देतात.

ब्लॅक फ्रायडेला ‘थँक्स गिव्हींग डे’ पण म्हणतात. आपल्याकडे पाडव्याला जशी लहान मंडळी वडिलधार्‍यांच्या पाया पडायला जातात तशीच इथली मंडळी वडिलधार्‍यांना ‘धन्यवाद’ द्यायला जातात. एकमेकांना भेटतात. एकत्र जेवतात, खातात, पितात.

ह्या दिवशी अमेरिकेतला सगळ्यात मोठा सेल लागतो. गुरूवारी संध्याकाळपासून रविवार दुपारपर्यंत हा सेल चालतो. ह्या पंधरा दिवसांत म्हणजे ख्रिसमसच्या पंधरवड्यात इथल्या ‘स्नो फ्लेक स्ट्रीट’ वर, रोज रात्री मिरवणूक असते. कॉलेजमधली मुलं-मुली गेल्या काही वर्षांपासून हा उपक्रम राबवतात. निरनिराळी बर्फाशी संबंधित पात्रे रंगवून त्या रस्त्यावर ही मिरवणूक चालू असते. म्हणजे, हिमगौरी, स्नोमॅन, रेनडियर.... अशी सोंगे घेतात, आणि रस्त्याच्याकडेने उभ्या असलेल्या मुलांना अभिवादन करत रोड शो करतात. हे सगळं पाहून मला भारतातल्या विविध सणावारी निघाणार्‍या पौराणिक देखाव्यांच्या मिरवणुका आठवल्या. आपल्याला असलेल्या प्रचंड मोठ्या सांस्कृतिक वारशाची जाणीव झाली.

पण या मिरवणुकीतली शिस्त, भव्यता, कलात्मकता, ह्याला तोड नव्हती. अर्थात त्या सगळ्या दृष्याला असलेलं सुबत्तेचं अस्तर लपत नव्हतं.

 ख्रिसमसला ख्रिसमस ‘ट्री’ च तोडून आणतात, त्याच्यावर लाइटींग करतात, सजवतात. रस्त्याने गाड्यांच्या टपावर लादलेली ख्रिसमस ट्रीज जागोजागी दिसतात. येशू ख्रिस्ताच्या जन्माचा देखावा करतात. आपल्याकडे दिवाळीत मातीचे किल्ले केल्यावर जशी छोटी-छोटी खेळणी मांडतात तशीच खेळणी मांडून गव्हाण, मेरी, तिचं बाळ, त्याच्या अवती-भवती मेंढ्या असा देखावा करतात. आपल्या दिवाळी सारखाच हा त्यांचा सगळ्यात मोठा सण. नातेवाईक एकमेकांना भेटायला एकमेकांच्या घरी जातात. पण आपल्यासारखे सतरा प्रकारचे फराळाचे पदार्थ त्यांच्यात नसतात, फक्त केक आणि पेस्ट्रीज. बस्स.

मुलीच्या घराजवळ राहणार्‍या एका आजीबाईंशी ओळख झाली होती. एकदा ख्रिसमस चा विषय निघाल्यावर आजीबाईंच्या बोलण्यातून पण आपल्याकडच्या म्हातार्‍या लोकांचा, पूर्वीच्या काळाविषयी बोलताना जसा गहिवरलेला, काहीसा सुस्कारलेला सूर लागतो तसाच सूर उमटला.

मला भारतातल्या घराघरांतली ऐंशी-नव्वदीची म्हातारी माणसं आठवली, अशीच गतकाळाच्या, माणसांनी गजबजलेल्या, श्रीमंत आठवणींच्या जत्रेत, हरवलेल्या पोरांसारखी भिर भिर करत फिरणारी.....

देश बदलले तरी अंतरीच्या खुणा सारख्याच....!!!

 

नीलिमा क्षत्रिय

 (वरील लेख लेखिका नीलिमा क्षत्रिया यांच्याच ‘दिवस अमेरिकेतले’ या पुस्तकातून घेतला आहे. नुकताच या पुस्तकाला मुंबईचा (चेंबूर) दत्तात्रेय सांडू साहित्य पुरस्कार देखील मिळाला आहे. )

 

पुस्तकासाठी संपर्क : नीलिमा क्षत्रिय

                                81495 59091