💥आनंद अश्रू💥

 

"पणत्या, बोयका, दिवाई ल्या वंsssss” अशी हाळी दुपारच्या वेळी कानी पडली आणि थोड्या वेळापूर्वीच आरामासाठी निजलेली माझी आई जागी झाली."सोनबोय शे कां?" म्हणत ती बाहेर ओट्यावर गेली. अंगणात सोनाबाई नावाची वृध्दा डोक्यावर पणत्यांची पाटी घेवून उभी होती. तिनं आईला येतांना पाहिलं आणि डोक्यावरची पाटी उतरवून ओट्यावर ठेवली.

 

"कस्तोरबहीन..... पणत्या लेन्याशेतना ?...... कां लेवाई ग्यात ?"  असं म्हणत तिनेही ओट्यावर बसकण मारली.

पानी पाजवं बहीन.... जीव लहा लहा करी -हायना." असं म्हणत तिनं पदराने घाम पुसला व ती पदरानेच हवा घेवू लागली. आईने पाण्यासाठी घरात आरोळी दिली तसा मी ग्लास व तांब्या घेवून उत्कर्षाला बाहेर पाठवलं. सोनआजी पाणी पिऊन तृप्त झाली. आईने पणत्या, बोळके घेतले. चार हात आणि पाच दिवे असलेली दिवाळीची मूर्ती घेतली. झिकझिक करुन पैश्यांचा व्यवहार झाला.

 सारी खरेदी घरात आणत आई मला म्हणाली, "नाना, हाई दिवाई देख.... काय नामिनीशे.... कितलं तेजशे तिन्हा चेहरावर..... ह्या कुंभारबी देवनागतज राहतस नही? ....... मानुसले देव बनावस, आनी मानसं देवले घडतस!"

आईच्या या बोलण्याने मी आवाक झालो. माझं विचारचक्र फिरु लागलं. कुंभार म्हणजे निर्मिकच. साऱ्या सृष्टीची निर्मिती करणारा कुणाला दिसत नाही. मात्र, मातीतून नानाविध वस्तू घडवणारा कुंभारही त्याच तोडीचा नाही कां? तो फक्त घडवण्याचा अधिकारी. त्या वस्तूंचं भाग्यही शेवटी तो नियंताच ठरवतो. "अरे, कुंभार जरी एकसारखा मडका घडावत व्हईन तरी तेन्ह नशिब मात्र तेल्हे घडता येत नही." या तिच्या खुलाश्याने मी नतमस्तक झालो. मला मात्र क्षणात

 तूच घडविशी तूच तोडशी

सांभाळशी तू, तूच मोडशी

मुखी कुणाच्या पडते लोणी,

कुणा मुखी अंगार

विठ्ठला तू वेडा कुंभार - हे गीत आठवले.

 खरंच आहे. एकाच आव्यात तयार झालेल्या एका मडक्यात दूध, दही, ताक, लोणी विराजमान होतं तर त्याच आव्यात तयार झालेल्या दुसऱ्या मडक्याच्या नशिबी मर्तीकाचं जीणं येतं. अंत्ययात्रेत अग्रभागी चालणाऱ्या आग्याच्या हातात ते असतं. आणि त्यात धगधगणारा विस्तव असतो. आईचे चिंतन, गीतकाराचा समन्वय आणि जगण्यातली यथार्थता किती छान जुळली. आणि तिच्या बोलण्यातली सार्थकता पटली. तिच्या हातून दिवाळीची मूर्ती घेवून मी मूर्तीकडे पाहू लागलो. मूर्ती पाहता पाहता मी गत काळात गेलो. मला आमच्या लहानपणची माझी व  शोभाताईची गोष्ट आठवली.

 मी अमळनेरच्या प्रताप कॉलेजला शिकायला होतो. दिवाळीच्या सुटीत घरी आलो होतो. घरची परिस्थिती जेमतेम, शेतीवरच उठणं बसणं. तो बाजारचा दिवस होता. दोन दिवसावर दिवाळी आलेली. बाजारात पणत्या, दिवाळीची मूर्ती स्वस्त आणि चांगली भेटेल म्हणून आईनं ताईला बाजारात जायला सांगितलं. तशी ताई माझ्यापेक्षा दोनच वर्षांनी लहान. तिला अभ्यासापेक्षा घरकामात अधिक गती होती. आईसोबत शेतातलं, घरातलं अर्धअधिक काम तिच सांभाळून घ्यायची. आईला तिची खूप मदत व्हायची. मी आणि तिच्यापेक्षा लहान कल्पनाताई सतत अभ्यास करायचो म्हणून आई आम्हाला कामच सांगत नव्हती. आमचे खूप लाड व्हायचे. ती बिच्चारी खूप राबायची. ती बाजारात जायला निघाली तशी आई तिला म्हणाली, " पणत्या-दिवाई निट देखी लेजो......फुटेल, फाटेल देखजो..... तडा, तुडा -हातस मूर्तीले!" 

 

"मी लयसू बरबर.... तू कायजी नको करु." म्हणत ती बाजारात गेली. थोड्या वेळाने ती परत आली पणत्या, बोळके आणि दिवाळीची मूर्ती घेवून. तिनं तो सारा ऐवज पिशवीतून काढून आई समोर मांडला. तिच्या चेह-यावर आनंद होतात्या खरेदीचा. इतर सर्वजण जवळ येऊन बसले. आईने हातचं काम संपवलं आणि तीही बसली.

पणत्या, बोळके पाहून आई खूष झाली. ताईचं कौतुक करु लागली. ताईचा चेहरा खुलला. कौतुक ऐकून तिलाही बरं वाटलं. एव्हढ्यात आईचं लक्ष दिवाळीच्या दीप मूर्तीकडे गेलं. तिला निरखून बघतांना ती दचकली आणि ताईवर ओरडलीच, "का व शोभा निट देखं नही कां.... हाऊ देख या मूर्तीले तं केव्हढा तडा पडेल शे..... हाई पूजाले चालावू नईवं बहीन!" आईच्या या खुलाश्याने माझा चेहराच पडला. ताईचाही चेहरा पडला तिच्या मनात धस्स झालं. ते तिच्या हावभाव, हालचालीतून जाणवत होतं.

आई म्हणजे शिस्तीची भोक्ती. टाप-टिप, पूजेचे निती-नियम पाळणारी. व्यवहारीही. पै पै चा काटकसरीनं वापर करणारी आणि हिशोब ठेवणारी. योग्य ठिकाणी उदार होवून आनंदाने खर्च करणारी. आईला ती मूर्ती पटली नाही. तिनं ताईला मूर्ती परत करुन दुसरी आणायला सांगितलं. नसेल परत देत तर पैसे परत आण म्हणून बजवलं.

"आई, आता कुठे असेल ग तो विकणारा... बाजार उठला असेल आता." असं म्हणत वेळ मारुन नेण्याचा ताईनं प्रयत्न केला. परंतू मात्रा काही लागू पडली नाही. आईनं तिला उठवलं आणि मूर्तीसह बाजारात पिटाडलं.

तडा गेलेली ती दीपावलीची मूर्ती हातात घेवून ती पुन्हा बाजारात गेली. तिथले बहुतेक सर्वच विक्रेते माल विकून निघून गेले होते. आता ताईच्या डोळ्यात आसवांनी गर्दी केली. तिला चक्क रडूच कोसळलं. बाजार, किराणा आणणं ही कामं तीच करायची. आई आणि ताईच ते सांभाळून घेत. ताई तर मला काही कामच करु देत नसे. मी अमळनेरला शिकतो याचं तिलाही खूप अप्रूप वाटायचं. मी आणि लहान कल्पनाताई शिकलो ते तिच्या मदतीमुळेच. आमच्यामुळे तिलाच जास्त काम करावं लागायचं. मात्र ती चकार शब्दाने बोलली नाही. ती रडतच घरी आली.

 आल्या आल्या आईनं विचारलं " बदलाई कां मूर्ती?"...ती सून्न एका कोपऱ्यात उभी.

"बहीन काई बोलशी का? काय मुंग मुगी उभी राहिनी..... बोलनं काय झायं ते?"

"माडी, तो इकनार काई नही व्हथा तठे... तेन्हा माल ईकाई ग्या व्हईन. मग कशी काय बदलाई भेटीन मूर्ती?" आईचा राग अनावर झाला.

ती म्हणाली "बठ्ठा बजार धुंड ... मोठा बजार म्हा जाय, तठे जातस दुपारले आथाना बठ्ठा मालवाला.” आईची शिस्त सर्वांना माहित होती. तिला नियमाने सारे आवडायचे. तिनं ताईला मोठ्या बाजारात पाठवलं. तिची घालमेल पाहून मी म्हणालो "माडी, मी जाऊ का ताईसोबत? दोन्ही मीसन धुंडसूत तेले. आनी बदलाई लयतस मूर्ती." माझ्या या पुढाकाराने ताईला हुरुप आला. आईने होकार दिला. मी तिच्यासोबत चालू लागलो.

 "ताई, निट देखीसन लयती नं बहीन.... हाई फिर फिर तं नही करनी पडती."

"घाई घाईम्हा देखं नही नीट...... तेन्ही बी पंधरानी मूर्ती दहामा दिन्ही तव्हयच समजाले जोयजे व्हतं माले." ती म्हणाली. आम्ही बाजारात पोहचलो. इथंही खूप शोधाशोध केली. मात्र मूर्तीवाला भेटलाच नाही. आम्ही दोघं हताश झालो. मी म्हणालो "ताई, आते काय व्हईन....... मायतं रागे भरीनच पण तिले पैसा वाया गयात यानं जास्त दुःख व्हईन."

"खरंशे तू म्हनस ते.... आते सर्वा इलाज खुटनात."

मी जवळच्या इमारतीच्या पायरीवर जुगारात हरल्यासारखा बसलो. ताईही माझ्याजवळ बसली. मी म्हणालो...."ताई, एक मार्ग शे."

"काय? सांग नं नाना काय करता येइन ?"

"हाई देख... आपून हाई मुर्ती त्या समोरनां पिप्पयना झाडखाले जे छोटं मंदिर शे नां तठे ठी द्यूत. आनी घर निंघी जाऊत."

"घर मायले काय सांगानं?"

"मायले सांगसूत की मूर्तीवाला भेटना... तेन्ह्या रावन्या पावन्या क-यात तव्हय तेनी मूर्ती वापस लिसन पैसा परत दिन्हात."

"नानाsssमूर्ती वापस गई ते खरं शे पन पैसास्न काय करानं?"

तिच्या या प्रश्नावर मी पँटच्या खिश्यातून दहा रुपये काढले आणि तिच्या हातावर ठेवत तिला म्हणालो... "ह्या पैसा दे तू मायले... मूर्तीवालानी परत दिन्हात असं सांगसूत."

"अरे पन ह्या तुले कालेजना लागटेबल का काय ते लेवाले देयेल शेतना मायनी?"

"हा, हा मी देखीलेसू तठे... करसू मित्रसफाईन उधारी."

ती म्हणाली " नाना, मायथून खोटं बोलानं???"

मी म्हणालो "खोटतं बोली राहीनूत. पन, आपले चोरी चपाटी थोडीच करनी शे ... जे झायं ते व्हई गयं. आते हातमां काय शे ?... मूर्ती घर लईगवूत तं माय मनले खाईन... पैसा पानीम्हा गयात असं तिल्हे वाटीन ... मूर्ती देखी तिन्हाजीव बयीन. तुनावर सर्वा राग धरतीन."

Sylvester's_Eye_Sumit_Deshpande

माझ्या या बोलण्यातून तिचं समाधान झालं. आम्ही मूर्ती झाडाखाली ठेवली. तिच्या पाया पडलो. घराकडे निघालो. घरी येवून आईला पैसे दिले. ती म्हणाली..."पोरस्वन, पैसानं मोल जानालेज जोयजे...पैसा कसटना राहतास बेटा... शोभा हूषार शे... लयनी ना पैसा परत... याले म्हनतस हूषारी!"

  ताईला जवळ घेत तिनं तिचं कौतुक केलं. आईच्या कुशीतून ताई माझ्याकडे कृतज्ञतेने पहात रडत होती. हे अश्रू आनंदाचे होते. जणू तिच्या डोळ्यातून फुलझड्या झळत होत्या. ती दिन दिन दिवाळी म्हणतेय असा मला भास झाला. आता आम्ही नातवांचे धनी झालोत. दोघं लाखोंची उलाढाल करतो. मात्र, बालपणातील ती दीप-दिवाळी आणि दहाची नोट दर दिवाळीला आम्हाला हमखास आठवते. आम्ही लहानपणीच मनानेही श्रीमंत होतो याची आठवण करुन देते.

 

Boidsky

"कशी शेरेभो मूर्ती?" या आईच्या प्रश्नाने मी ४० वर्षांच्या भूतकाळातून परत येत भानावर आलो. "एकदम मस्त." म्हणत मूर्ती आईच्या हातात देत स्वत:शी पुटपुटलो "रम्य ते बालपण!"

 

प्रा. बी. एन. चौधरी

(वरील कथेत अहिराणी बोलीभाषेचा वापर करण्यात आला आहे. ही भाषा प्रामुख्याने जळगाव, नंदुरबार, धुळे आणि नाशिक ह्या भागात बोलली जाते.)